Antiquariaat: De kleine reiziger door ons vaderland

Dit boekje verscheen voor het eerst in 1846 en werd uitgegeven in Purmerend. De auteur was Gijsbertus van Sandwijk (1794-1871), onderwijzer aan de Staatsburgerschool te Purmerend. Hij schreef een behoorlijke hoeveelheid boekjes, gedichten, geschiedenisboekjes en liederen voor de jeugd. Van Sandwijk had al vroeg oog voor alles wat zich niet alleen in Nederland, maar ook in de Nederlandse koloniën afspeelde. Dit is een van de vroegste boekjes waarin Nederlands Oost-Indië, West-Afrika én Suriname in één geheel samen met de Nederlandse provincies aan de Nederlandse jeugd wordt voorgeschoteld.

Voor deze rubriek moeten we ons beperken tot wat Van Sandwijk de jeugd over Suriname te vertellen heeft. Hij herinnert eerst even aan de ‘onvergetelijken’ Piet Hein die in 1623 in dienst was getreden van de West-Indische Compagnie (WIC). In 1624 legde deze de basis van de Nederlandse ‘successen’ door in Salvador da Bahia (Brazilië) een grote slag aan Portugal toe te brengen. Eerst krijgen we een overzicht van de militaire posten aan de Marowijne, de Brandwacht aan de Motkreek, Fort Amsterdam en de redoute Purmerend. Het aanzienlijkste gebouw van Paramaribo is het Gouvernementshuis, gebouwd in 1710. De stad telt vijftienduizend inwoners waaronder niet minder dan achtduizend slaven. Onder de vrije bevolking in de stad zijn er twaalfhonderd joden en achthonderd christenen.

In vroegere tijden telde de kolonie Suriname maar liefst achthonderd plantages, zo schrijft Van Sandwijk. Door de uitputting van de gronden, maar vooral door de lage prijzen op de wereldmarkt voor suiker, koffie en katoen zijn er nog maar vierhonderd plantages over. Vaart men de Commewijne op, dan komt men na vijf uur varen van Fort Amsterdam bij Fort Sommelsdijk dat in 1684 door Cornelis van Aerssen van Sommelsdijk werd aangelegd. Hier splitst de rivier zich in de Boven-Commewijne en de Cottica. De Beneden-Cottica biedt, volgens onze auteur, een ‘heerlijk gezigt’ op wel vijftig plantages. Als men de post Oranjewoud heeft bereikt, dan kan men vandaar verder reizen over het Cordonpad dat helemaal naar de Jodensavanne loopt. Dit ‘Jodendorp’ is vervallen en wordt nog slechts door verstrooide arme Joden bewoond. In 1790 woonden in de vijftig vervallen huizen nog slechts 22 huisgezinnen. Daarvan waren er in 1822 nog maar acht over. Ten zuidwesten van de militaire post Gelderland is er een bron van rivierwater dat door de rotswand sijpelt. Het water, zo stelt Van Sandwijk, heeft de kleur van madeirawijn en een zeer aangename en frisse smaak.

Aan de Saramaccarivier zijn niet veel plantages te vinden. Groningen werd in 1790 als militaire post aangelegd door de gouverneur-generaal Jan Gerhard Wichers, en vernoemd naar zijn geboorteplaats. Aan de overkant ligt Voorzorg waar men tevergeefs een poging heeft gedaan met Nederlandse arbeiders een kolonie te stichten.

Het wordt echt interessant als de onderwijzer zich kritisch uitlaat over de slavenbevolking. Zij werden, zo schrijft hij, op schandelijke wijze uit hun vaderland weggevoerd. Zij werden blootgesteld aan de meest willekeurige mishandelingen. Het is daarom geen wonder dat zij zich, door de bossen in te vluchten, onttrokken aan hun wrede meesters. Ook is het voor hem niet verwonderlijk dat zij zich verenigden om te vuur en te zwaard de eigendommen van hun onderdrukkers te vernielen. De afschaffing van de slavernij in Suriname noemt onze onderwijzer daarom ook een daad van menselijkheid en rechtvaardigheid.

De kleine reiziger door ons vaderland is een zeldzaam boek. Het is slechts in een paar bibliotheken te vinden. De band is van rood linnen en is met goud bedrukt. Bij antiquariaten worden exemplaren aangeboden voor bedragen tussen de 650 en 850 euro.

Carl Haarnack

www.buku.nl

De kleine reiziger door ons vaderland en onze buitenlandsche bezittingen. G. van Sandwijk. Opnieuw bewerkt door J.P. Lancel, hoofdonderwijzer te Leiden. Leiden: D. Noothoven van Goor, 1870

Verschenen in het december/januari-dubbelnummer van Parbode, verkrijgbaar in de winkel (in Suriname)

Wilt u informatie over het afsluiten van een (digitaal) abonnement?

Kijk op www.parbode.com/abonneren

0

Gedeeld